Η Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού είναι αρχαία ρωμαϊκή έπαυλη που βρίσκεται στα όρια της κοινότητας των Κάτω Δολιανών, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Άστρος της Αρκαδίας.
Αποτελεί τον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Κυνουρίας και ένα από τα σημαντικότερα μνημεία των Ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων σε όλο τον κόσμο, ενώ είχε χαρακτηρισθεί το λαμπρότερο έργο εκείνης της εποχής στην Ελλάδα. Στην κατασκευή της, μεταξύ άλλων, έχει χρησιμοποιηθεί μάρμαρο Δολιανών. Σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκεται η Μονή Λουκούς.
Η Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού χτίστηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. από τον διάσημο πολιτικό και σοφιστή Ηρώδη τον Αττικό, στην περιοχή της αρχαίας πόλης Εύας. Η έπαυλη εντοπίστηκε το 1809 από τον Βρετανό (Άγγλο) περιηγητή Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (William Martin Leake), ενώ ταυτίστηκε με την έπαυλη στις αρχές του 20ου αιώνα από τον αρχαιολόγο και καθηγητή Κωνσταντίνο Ρωμαίο.
Οι ανασκαφές για την έπαυλη ξεκίνησαν από την Ε΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Ε΄ ΕΠΚΑ) το 1978 από τον Γεώργιο Σταϊνχάουερ και τον Παναγιώτη Φάκλαρη, ο οποίος δημοσίευσε τα πρώτα ευρήματα. Από το 1984 ως το 1987 και το 1989 η ανασκαφή συνεχίστηκε από την Αλκμήνη Σταυρίδη. Κατά τη δεκαετία του 1990 η Εφορεία συνέχισε τη σωστική ανασκαφή υπό την εποπτεία του Θεόδωρου Σπυρόπουλου.
Η έπαυλη του Ηρώδη αποτελείται από το κεντρικό αίθριο (αυλή) και από ένα τεράστιο ποταμό (που μιμείται την αιγυπτιακή κάνωπο και τις εγκαταστάσεις της βίλας του Αδριανού στο Τιβόλι της Ρώμης), από στοές και διαδρόμους συνολικού εμβαδού άνω των 1000 τ.μ. που είναι διακοσμημένες με μοναδικές ψηφιδωτές συνθέσεις. Στο βόρειο μέρος έχει χτιστεί το μέγαρο του Ηρώδη του Αττικού, ενώ στο νότιο ανακαλύφθηκε το λουτρικό συγκρότημα και μνημειώδες Μαυσωλείο ή Ηρώο προς τιμήν του Αντίνοου του οποίου βρέθηκε το 1991 καθήμενο άγαλμα υπερφυσικού μεγέθους.
Το 1995 ανακαλύφθηκαν εκεί τα ελληνιστικά συμπλέγματα του Μενέλαου με τον Πάτροκλο και του Αχιλλέα με την Πενθεσίλεια. Ένα άλλο πρωτότυπο αριστούργημα είναι η περίφημη νηρηίδα του Ξάνθου, έργο του 5ου αιώνα π.Χ. Εξαιρετικά γλυπτά είναι επίσης το άγαλμα του Σάτυρου, το ανάγλυφο της Κυβέλης με τους λατρευτές της, το ανάγλυφο με τις μούσες με τον Απόλλωνα και αναρίθμητα άλλα γλυπτά και πορτραίτα της εποχής του Ηρώδη με ξεχωριστό το αναθηματικό ανάγλυφο των θεών Απόλλωνα και Πάνα που παρακολουθούν σκηνή θυσίας ταύρου μέσα στο άλσος.
Στην εξέδρα που έκλεινε την δυτική πλευρά της έπαυλης υπήρχε ολόκληρη πινακοθήκη εικονιστικών προτομών Ρωμαίων αυτοκρατόρων, φιλοσόφων και ρητόρων. Όλα αυτά τα γλυπτά αποτελούν σήμερα μία από τις μεγαλύτερες συλλογές γλυπτών του 2ο αιώνα μ.Χ. σε όλο τον κόσμο. Την νότια πλευρά της έπαυλης διακοσμούσαν οι δώδεκα άθλοι του Ηρακλή.
Ο ανασκαφέας Θεόδωρος Σπυρόπουλος χαρακτηρίζει την έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού όχι μόνο ως ένα μοναδικό μουσείο της αρχαίας τέχνης αλλά κι ένα ενεργό καλλιτεχνικό, επιστημονικό και παιδαγωγικό κέντρο του όψιμου Ελληνισμού. Πολλά εκθέματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Άστρους.
Οι ανασκαφές στην περιοχή δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ και εγκαταλείφθηκαν πλήρως το 2008. Ως αποτέλεσμα το μνημείο δεν έχει καταφέρει να αναδειχθεί ανάλογα με τη σημαντικότητά του και δεν είναι προσβάσιμο στο κοινό. Μάλιστα η διάσωσή του έχει κριθεί πλέον αναγκαία.
Απο τους συνεργάτες μας
astros–kynouria.news.gr– Φώτης Τζιβελόπουλος
astrosgr.com – Γιάννης Κουρόγιωργας